در ایمونوتراپی، پزشکان تلاش می‌کنند تا با تقویت سیستم ایمنی بدن، به پیشگیری، کنترل و از بین بردن سرطان کمک کنند. سیستم ایمنی بدن نقش بسیار مهم و کلیدی را در حفظ سلامتی ما ایفا می‌کند. با کمک این سیستم ما می‌توانیم در برابر ویروس ها، باکتری‌ها و عوامل تهدید کننده محیطی مقاوم بمانیم. به طور طبیعی، سیستم ایمنی بدن سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد، اما گاهی این سلول‌ها ظاهر خود را طوری تغییر می‌دهند که قابل شناسایی توسط سیستم ایمن نباشند. بنابراین در ایمونوتراپی، در مبارزه با سلول‌های سرطانی به بدن کمک می‌کنیم. این مقاله به معرفی ایمونوتراپی و کارکرد‌های آن اختصاص دارد.

ایمونوتراپی چیست؟

ایمونوتراپی، که تحت عنوان ایمونو آنکولوژی نیز شناخته می‌شود، نوعی درمان سرطان است. ایمونوتراپی می‌تواند کارهای زیر را انجام دهد:

• تعلیم و آموزش سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی سلولهای سرطانی خاص و حمله به آن‌ها
• تقویت سلول‌ها و ارگان‌های سیستم دفاعی بدن برای از بین بردن سرطان
• دادن تجهیزات اضافه به بدن برای تقویت پاسخ ایمنی

ایمونوتراپی سرطان انواع مختلفی دارد و برای این کار از داروهای متفاوتی استفاده می‌شود. مهم ترین انواع ایمونوتراپی سرطان عبارتند از: آنتی بادی‌های هدفمند، واکسن‌های سرطان، انتقال سلول‌های اقتباسی، ویروس‌های آلوده کننده تومور و مهارکننده های ایست ایمنی.

ایمونوتراپی سرطان نوعی بیوتراپی (درمان زیستی) است چرا که در خلال آن از سلول‌ها و ارگان‌های زنده برای مبارزه با سرطان استفاده می‌شود. در برخی از درمانی‌های ایمونوتراپی از علم مهندسی ژنتیک برای تقویت توانایی‌های سلول‌های ایمنی در مبارزه با سرطان استفاده می‌شود. گاهی این شیوه از درمان سرطان تحت عنوان ژن درمانی نیز شناخته می‌شود.

ایمونوتراپی در اکثر موارد در ترکیب با سایر شیوه‌های درمان سرطان، مانند جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی و یا درمان‌های هدفمند به کار برده می‌شود. این روش می‌تواند شانس موفقیت درمان را نیز بالا ببرد. هدف اصلی پزشکان برای تجویز ایمونوتراپی سرطان، پیشگیری، مدیریت یا درمان سرطان‌های مختلف است.

ایمونوتراپی، یک راه هوشمندانه!

تقویت سیستم ایمنی بدن در واقع یک راه هوشمندانه برای مبارزه با سرطان محسوب می‌شود، چرا که:

• سیستم ایمنی بدن دقیق است. در صورت آموزش و تقویت اصولی، می‌تواند به صورت انحصاری سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهد و در عین حال سلول‌های سالم بدن از خطر و آسیب مصون خواهند ماند. بنابراین این روش باعث کاهش عوارض جانبی درمان می‌شود.
• سیستم ایمنی بدن می‌تواند به صورت پویا، درست مانند سرطان، با شرایط سازگار شود و خود را تغییر دهد. بنابراین امکان فرار تومورها از تشخیص سیستم دفاعی بدن وجود ندارد و حمله‌های جدید برای تومورهایی با ساختارها یا شاخصه‌های جدید آغاز می‌شود.
• سیستم دفاعی بدن حافظه خوبی دارد. سیستم ایمنی بدن می‌تواند به راحتی به خاطر بیاورد که سلول‌های سرطانی چه شکلی هستند. بنابراین در صورت بازگشت سرطان، سیستم ایمنی بدن می‌تواند به خوبی واکنش نشان دهد.

چرا ایمونوتراپی سرطان؟

ایمونوتراپی به عنوان یکی از روش‌های درمان سرطان در بسیاری از کشورهای جهان تایید شده است. این روش معمولا توسط آنکولوژیست برای بیمار تجویز می‌شود و پتانسیل درمان بسیاری از سرطان‌ها را داراست. در نتیجه سال‌ها تحقیق و آزمایش، اثر بخشی ایمونوتراپی سرطان تایید شده است. همچنین عوارض آن کمتر از درمان‌های سنتی است و پزشکان طی چندین سال استفاده از آن به تجربه کافی برای مدیریت عوارض خاص آن رسیده‌اند. ایمونوتراپی سرطان این پتانسیل را دارد که دقیق تر، شخصی تر و موثر تر از سایر روش‌های درمانی سرطان به کنترل و مبارزه با این بیماری بپردازد.

ایمونوتراپی می‌تواند طول عمر بیمار مبتلا به سرطان را افزایش دهد.

با این حال، مانند تمام روش‌های درمانی سرطان، ایمونوتراپی نیز ممکن است برای همه بیماران جواب ندهد. همچنین انواع خاصی از این روش درمانی با عوارض جانبی بالقوه شدید اما قابل کنترل همراه است.

با پیشرفت علم پزشکی، ممکن است از ایمونوتراپی بتوان در درمان سرطان‌هایی استفاده کرد که قبلا درمانی برای آن‌ها وجود نداشته است.

چه سرطان هایی را می‌توان با ایمونوتراپی درمان کرد؟

ایمونوتراپی پتانسیل درمان تمام سرطان‌ها را داراست اما میزان اثر گذاری این روش به پارامترهای مختلفی بستگی دارد. این روش توانایی سیستم ایمنی بدن برای شناسایی، هدف گذاری و از بین بردن سلول‌های سرطانی در اندام‌های مختلف را افزایش می‌دهد. به بیان دیگر، این روش می‌تواند یک پاسخ یکپارچه برای سلول‌های سرطانی شکل گرفته در بخش‌های مختلف بدن را ایجاد کند. در حال حاضر بیش از ۶۰ داروی ایمونوتراپی در کشورهای غربی تایید شده است. این داروها برای استفاده در سرطان‌های مختلفی چون سرطان معده، سرطان سینه، سرطان ریه و … تاییدیه گرفته‌اند.

برای آشنایی با نقش ایمونوتراپی در هر کدام از سرطان‌ها زیر، روی آن‌ها کلیک کنید:

• ایمونوتراپی سرطان سینه
• ایمونوتراپی سرطان رحم
• ایمونوتراپی سرطان معده
• ایمونوتراپی کانسر ریه
• ایمونوتراپی کارسینوم پروستات

آیا ایمونوتراپی عوارض جانبی دارد؟

مانند سایر روش‌های درمانی سرطان، این روش درمان نیز ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. این عوارض با آنچه که در شیمی درمانی یا پرتو درمانی مشاهده می‌شود، متفاوت هستند و همچنین با توجه به نوع داروی مصرف شده نیز تغییر می‌کنند. در اکثر موارد و در صورت تشخیص زودهنگام عوارض ایمونوتراپی، امکان مدیریت و پیشگیری از آنها به راحتی وجود دارد.

به صورت خاص، ایمونوتراپی می‌تواند سبب تحریک سیستم ایمنی بدن شود. بنابراین بروز نشانه هایی مانند التهاب‌های جزئی، علایمی شبیه به آنفولانزا و موارد مشابه پیش بینی می‌شود. در شرایط حاد و بالقوه تهدید کننده، ممکن است این روش درمان به عارضه هایی از جمله اختلالات خود ایمنی منجر شود. همچنین ایمونوتراپی سرطان ممکن است به عوارض جانبی رایجی منجر شود که از جمله آنها می‌توان به واکنش‌های پوستی، زخم‌های دهان، خستگی، حالت تهوع، بدن درد، سردرد و تغییر فشار خون اشاره کرد.

انواع ایمونوتراپی سرطان

این فرایند درمانی را بر اساس داروهای ایمونوتراپی می‌توان به چند دسته کلی تقسیم کرد:

• آنتی‌بادی‌های هدفمند: پروتئین‌هایی هستند که توسط سیستم ایمنی بدن تولید می‌شوند و می‌توان آنها را به گونه ای تغییر داد که آنتی‌ژن‌های سطح سلول‌های سرطان را هدف قرار دهند. این آنتی‌بادی‌ها می‌توانند به نابود کردن سلول‌های سرطان و یا متوقف کردن رشد آنها کمک کنند. مثلا بعضی از این داروها به هر دوی سلول سرطانی و سلول‌های T ایمنی متصل می‌شوند و در واقع باعث فعال شدن سلول‌های T در مقابل سلول‌های سرطانی می‌شوند.
• سلول درمانی انطباقی: در طی این فرایند، سلول‌های ایمنی خود فرد را از بدن وی خارج کرده، برای مبارزه با سلول‌های سرطانی تعلیم داده و سپس دوباره به بدن وی برمی‌گردانند!
• ویروس‌های انکولیتیک: ویروس‌های اصلاح شده ای هستند که می‌توانند تومورهای سرطانی را آلوده کرده و سبب خود تخریبی آن‌ها شوند. این فرایند می‌تواند توجه سلول‌های ایمنی بدن را نیز به سلول‌های سرطانی جلب کند. در نتیجه این امر سلول‌های سیستم دفاعی بدن نیز به تخریب توده سرطانی و سایر سلول‌های سرطانی در دیگر بخش‌های بدن خواهند پرداخت.
• واکسن سرطان: برای ایجاد پاسخ ایمنی علیه آنتی‌ژن‌های اختصاصی سلول‌های سرطانی طراحی شده‌اند. واکسن سرطان را می‌توان از اجزای مختلفی از جمله پروتئین‌ها و DNA ها ساخت.
• تعدیل کننده‌های ایمنی: فعالیت سایر اجزای سیستم ایمنی را کنترل می‌کنند تا پاسخ ایمنی جدیدی ایجاد یا پاسخ‌های قبلی را تقویت کنند.

تفاوت ایمونوتراپی و شیمی درمانی

شیمی درمانی در واقع شکل مستقیم حمله به سلول‌های سرطانی است. سلول‌های سرطانی به سرعت تقسیم می‌شوند و شیمی درمانی این فرایند رشد را هدف قرار می‌دهد. در عین حال، شیمی درمانی می‌تواند بر تقسیم سریع سایر سلول‌های سالم بدن نیز اثر بگذارد. شیمی درمانی خیلی سریع عمل می‌کند اما اثرات آن تنها تا زمانی که فرایند درمان ادامه پیدا کند، باقی می‌ماند.

در مقابل، ایمونوتراپی سرطان سیستم ایمنی بیمار را درمان می‌کند و پاسخ‌های ایمنی این سیستم را تقویت  می‌کند. در خلال این شیوه درمان، سیستم ایمنی بدن می‌آموزد که چگونه سلول‌های سرطانی را شناسایی کرده و از بین ببرد. ایمونوتراپی ممکن است در طولانی مدت تاثیر گذار باشد اما اثرات آن، حتی پس از پایان درمان، تا طولانی مدت و حتی شاید به صورت مادام العمر باقی بماند.

ایمونوتراپی روش درمانی تقریبا مدرنی است که اولین بار در دهه ۱۹۷۰ به جهانیان معرفی شد. این شاخه از علم درمان سرطان در حال پیشرفت است و دانشمندان تا به امروز توانسته اند دستاوردهای زیادی را در این شاخه کسب کنند. ایمونوتراپی را می‌توان برای درمان انواع سرطان به کار برد اما در نهایت این پزشک درمانگر شماست که با توجه به شرایط جسمی، نوع سرطان، پیشرفت بیماری و براوردهای کلی، می تواند در خصوص اجرا و یا عدم اجرای این شیوه درمان، تصمیم گیری کند.

نتیچه گیری

ایمونوتراپی یکی از روش‌های نوین درمان سرطان است که با استفاده از تکنولوژی‌های جدیدی که برای طراحی آن‌ها استفاده می‌شود هر روز نقش پررنگ‌تری در درمان سرطان پیدا می‌کند. بدون اغراق می‌توان گفت ماهی نیست که کاربرد جدیدی برای ایمونوتراپی در درمان سرطان پیدا نشود. بسیاری از افراد، ایمونوتراپی را آینده درمان سرطان می‌دانند.

سوالات رایج

طول مدت اثر ایمونوتراپی چقدر است؟

ایمونوتراپی سرطان می‌توان شانس کنترل بلندمدت سرطان را بدهد.

ایمونوتراپی می‌تواند سیستم ایمنی را آموزش بدهد تا سلول‌های سرطان را به خاطر بیاورد. بنابراین استفاده از آن می‌تواند منجر به کنترل طولانی‌مدت بیماری منجر شود.

چه ارتباطی بین سرطان و سیستم ایمنی وجود دارد؟

رشد و تقسیم سلول‌ها شدیدا توسط فاکتورهای مختلفی کنترل می‌شود. وقتی نیاز به رشد و تقسیم نباشد، به سلول‌ها پیغام داده می‌شود که تا رشد و تقسیم را متوقف کنند.

متاسفانه سلول‌های سرطانی دچار نقایصی می‌شوند که موجب بی‌توجهی آن‌ها به این پیغام‌ها می‌شود. این نقایص همچنین باعث می‌شود سلول‌های ایمنی بدن آن‌ها را به عنوان سلول بیگانه تلقی کرده و به آن‌ها حمله کرده و آن‌ها را از بین ببرند.

اما این فرایند همیشه موفقیت آمیز نیست. گاهی سلول سرطانی راهی پیدا می‌کند تا از دست سیستم ایمنی فرار کند. بنابراین ایمونوتراپی‌ها طراحی شده‌اند تا توانایی‌های سلول‌های ایمنی برای مقابله با سرطان را افزایش دهند.

آیا داروهای ایمونوتراپی در ایران وجود دارد؟

متاسفانه اکثر ایمونوتراپی‌ها در ایران تاییدیه ندارند و در لیست دارویی ایران قرار دارند. با این وجود در صورتی که پزشک شما صلاح بداند می‌تواند آن‌ها را به صورت داروهای تک نسخه ای بنویسد. معمولا هزینه درمان با این داروها بالاست.

منبع: cancerresearch